Estetyka dyskursu nacjonalistycznego w Polsce 1926-1939

Tozsamosc narodowa kryje w sobie wartosci i pulapki. Kiedy moja tozsamosc staje sie obiektem agresji zewnetrznej, czuje, ze atakowana jest moja wolnosc i godnosc. Kiedy moj jezyk ojczysty jest dyskryminowany, tradycja mego narodu jest cenzurowana, prawo do szacunku dla mojej przeszlosci narodowej jest poddawane represji - wtedy odczuwam, ze moje czlowieczenstwo jest poniewierane. Obrone swego spoleczenstwa nie pozwalam nazywac nacjonalizmem. Nacjonalizmem jest wrogosc czy pogardliwe lekcewazenie dla tozsamosci narodowej blizniego - cudzoziemca. I nacjonalizmem jest przekonanie, ze tylko moj - etniczno-religijny - poglad na ksztalt duchowy mego narodu jest wlasciwy, bowiem tylko ja posiadlem prawde ostateczna o sekretach narodowej duszy. Dlatego nacjonalizm odrzuca pluralizm, a odmiennosci postrzega jako narodowa zdrade czy apostazje. W imie tego schematu usuwano z kultury polskiej Gombrowicza, Milosza i Szymborska. Nacjonalizm nie lubi roznorodnosci - lubi jednolitosc: "Jeden narod, jedno panstwo, jeden wodz". Dlatego czesto nacjonalizm prowadzi do katastrof; dlatego trzeba nacjonalizm obserwowac z uwaga. Zawarte w tym tomie studia nad nacjonalistycznym dyskursem w Polsce miedzywojennej zasluguja na staranna i pilna lekture. Adam Michnik